Ook op persoonlijk vlak leidt dit vaak tot problemen. Zo hebben mensen met een narcistische persoonlijkheid vaak moeite met het ontwikkelen van een hechte relatie. „Dat leidt binnen een verhouding vaak tot ruzie. Zodra de relatie wat langer duurt, wordt het echt moeilijk, vooral als het gaat om het toegeven van bepaalde imperfecties.” Vaak zijn narcisten dan ook minder trouw aan hun partner. „Ze hebben het gevoel dat ze goed in de markt liggen en iedere nieuwe relatie biedt weer de mogelijkheid om zichzelf boven de ander te stellen.”

Narcisten plaatsen vaker selfies, een like is ook een compliment

Eddie Brummelman

Hoe ontstaat narcisme? Volgens Brummelman is het deels erfelijk, maar, zo zegt hij stellig: niemand wordt als narcist geboren. „Het komt bij baby’s en jonge kinderen niet voor.” Volgens hem komt het pas voor het eerst tot uiting wanneer kinderen zo’n zeven jaar oud zijn. „Op die leeftijd leren ze een globaal oordeel over zichzelf te vellen: ‘Ik vind mezelf leuk’. Daarnaast kunnen ze zichzelf vergelijken met anderen en dit gebruiken om zichzelf te beoordelen.” Belangrijk, want rond die leeftijd is het ook mogelijk om narcistische trekken te stimuleren. Iets wat we volgens Brummelman in de afgelopen decennia meer zijn gaan doen. Hij wijst op de zelfwaarderingsbeweging – aangewakkerd door psychotherapeut Nathaniel Branden en schrijfster Ayn Rand – die ontstond in Amerika in de jaren zestig. „Mensen moesten zich speciaal gaan voelen, dat zou veel maatschappelijke problemen oplossen. Het idee was om kinderen telkens te complimenteren en ze keer op keer te vertellen hoe geweldig ze zijn, zodat ze dit ook zouden gaan geloven.” Deze opvatting is inmiddels gemeengoed geworden. „Je vindt het nog steeds terug in vele opvoed- en zelfhulpboeken.”

Het klopt dat kinderen zelfwaardering nodig hebben, alleen is ‘overmatig prijzen’ niet de manier, zegt Brummelman. Zo blijkt een ouder soms intuïtief iets te zeggen, dat een averechts effect heeft. „We willen een kind een goed gevoel over zichzelf geven door het bijvoorbeeld een extreem positief compliment te geven: ‘Wat heb je een ongelooflijk mooie tekening gemaakt’. Maar als je kinderen op zo’n opgeblazen manier complimenteert, draagt dit uiteindelijk bij tot een lagere zelfwaardering.”

 

Wie te horen krijgt ‘iets ongelooflijk goed’ te hebben gedaan, is misschien vijf minuten trots. „Daarna denk je telkens zo te moeten presteren om opnieuw die erkenning te verdienen. Dat is onrealistisch. Als kinderen vaak zulke complimenten krijgen, kunnen ze extra teleurgesteld in zichzelf raken. Uiteindelijk ontwikkelen kinderen een gezonde zelfwaardering wanneer ze warmte ervaren en voelen dat hun ouders echt interesse tonen in wat ze doen.”

Narcisme wordt gestimuleerd

Maar hoe zit het met de volwassen narcist? Een lastige kwestie, meent Brummelman. „Narcisten zullen hun gedrag niet snel aanpassen. Alleen als ze te veel stress ervaren, zullen ze misschien naar de psycholoog stappen. Maar daar gaan ze vaak ook snel weer weg.” De huidige tijdgeest helpt wat dat betreft ook niet, vindt Brummelman. „De competitieve banenmarkt en de prestatiedruk bij veel bedrijven maakt het er ook niet eenvoudiger op. Het suggereert dat narcisme goed is voor je: als ik niet opeis wat van mij is, krijgen anderen de waardering die ik verdien. Die houding wordt ook gestimuleerd bij opgroeiende kinderen: ze moeten naar een goede school, meteen goede cijfers halen en krijgen het gevoel telkens boven een ander te moeten uitsteken.” En de sociale media? „We kunnen niet bewijzen dat narcisme hierdoor toeneemt, maar we weten wel dat narcisten vaker selfies plaatsen op sociale media dan anderen. Een like ontvangen voelt immers hetzelfde alsof je een compliment krijgt in het dagelijks leven: beide activeren de beloningscentra in het brein. Het zorgt ervoor dat je je even verheven voelt boven een ander.”

Toch is er hoop, meent Brummelman. Aangezien narcisme is gebaseerd op bepaalde kernovertuigingen die mensen in hun jeugd ontwikkelen, kan het dus ook worden afgeleerd. Met hulp van vrienden of partners kunnen narcisten volgens hem echt grip krijgen op hun gevoelens. In zijn boek levert hij daarvoor twee strategieën aan. Zo kan het superioriteitsgevoel van een narcist afnemen wanneer hij of zij oefent om meer naar zichzelf te gaan kijken. „Door terug te kijken naar hoe je vroeger dingen deed, en na te denken over je persoonlijke groei, leer je hoe je dingen bij jezelf kunt verbeteren. Dat vermindert de behoefte om telkens beter dan een ander te willen zijn.” Ook het vormen van warme, hechte relaties kan een narcist helpen. „Bij een langdurige intieme verbintenis kunnen superioriteitsgevoelens afzwakken en plaats maken voor wederkerige gevoelens van liefde. Daarbij moet de eerste stap wel zijn dat diegene ook bereid is zich te verplaatsen in een ander.”

En ja, daar ligt het probleem. Want hoe krijg je een narcist zover om een compassievolle houding aan te nemen? „Dat is lastig. We weten inmiddels dat gebrekkige empathie bij narcisten geen kwestie is van niet kunnen maar van niet willen. Een narcist bezit het vermogen tot empathie, maar zal er niet snel gebruik van maken. We zullen dus moeten blijven werken aan een samenleving waarin mensen zichzelf niet voortdurend op een voetstuk hoeven te plaatsten. Dat begint bij onze kinderen.”